Het Living Lab Schouwen-Duiveland werkt aan projecten en maatregelen die bijdragen aan een betere zoetwatersituatie voor agrariërs. Niet alleen technisch zijn deze projecten en maatregelen innovatief, ook vanuit het beleid is sprake van vernieuwing. Investeren in de zoetwatervoorziening op Schouwen-Duiveland – een eiland dat afhankelijk is van regenwater – is niet vanzelfsprekend een overheidstaak. Daarom zijn afgelopen jaren verschillende onderzoeken uitgevoerd naar het beleid en de formele verantwoordelijkheden rond zoet water voor agrariërs. Dit artikel vat de belangrijkste conclusies samen in drie quotes.
“Het samen investeren in een betere zoetwatersituatie is niet gelukt dankzij maar ondanks het huis van Thorbecke”
Formele verantwoordelijkheden van de overheid zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. Met ‘de overheid’ bedoelen we het geheel van gemeenten, waterschappen, provincies, en de rijksoverheid; ook wel aangeduid als het huis van Thorbecke. In het huis van Thorbecke is het beperken van wateroverlast opgenomen als één van de kerntaken van het waterschap. Voor de zoetwatervoorziening ontbreekt die helderheid. Formeel gezien is geen van de overheden hier verantwoordelijk voor en daarmee is het aan de agrariër zelf om hierin te investeren. In het living lab zijn overheden, agrariërs en kennisinstellingen met elkaar een andere weg ingeslagen. Niet vanuit de formele verantwoordelijkheden afwachten wie initiatief neemt, maar met andere betrokkenen een stapje extra zetten om de zoetwatersituatie te verbeteren. Niet dankzij dus, maar ondanks de formele verantwoordelijkheden zoals vastgelegd in het huis van Thorbecke.
“Vasthouden van water zit in ons DNA”
Wim van Gorsel, portefeuillehouder Watersystemen van waterschap Scheldestromen, zegt over de zoetwateropgave en de verkennende fase waarin we nu verkeren: “Vasthouden van (zoet) water en behoud van zoet grondwater voor huidig én toekomstig gebruik zit in onze taken peil- en grondwaterbeheer verankerd. Dit is onderdeel van ons DNA. Lokaal maatwerk of introductie van andere bronnen is geen wettelijke taak van het waterschap, maar we voelen wel dat we daarin een rol hebben. Dat is voor ons ook een reden om samen met anderen te zoeken naar ‘wie doet wat, wie voert de regie, wie betaalt mee en hoe stellen we ontwikkelde kennis beschikbaar?’ De toekomstige inrichting van het watersysteem kunnen we niet los zien van het gebruik van water voor landbouw, industrie en natuur.”
“Afstemmen over zoet water”
Uit de verschillende analyses, zowel in het Living Lab Schouwen-Duiveland als elders in Nederland, wordt duidelijk dat de verantwoordelijkheid voor een goede zoetwatersituatie onvoldoende is belegd. Met de toenemende weersextremen als gevolg van klimaatverandering, gaat dit steeds meer knellen. Een interessant voorstel in dit verband is het advies van de adviescommissie droogte in Brabant. Zij stellen voor dat provincies de regie oppakken door het aanstellen van een onafhankelijke droogteregisseur met een droogtefonds, en gebiedsgerichte processen te starten waarin waterschappen, gemeenten en provincie plannen opstellen om de zoetwatervoorziening te verbeteren. Deze rolverdeling is in potentie interessant omdat de regie duidelijk wordt belegd en gecombineerd met bottom-up gebiedsprocessen.
En in dit kader is er goed nieuws uit het provinciehuis. Vincent Klap, senior beleidsmedewerker bij provincie Zeeland, vertelt: “Geïnspireerd door de gang van zaken op Schouwen-Duiveland, waar gebruikers, overheden en kennispartijen intensief met elkaar afstemmen rondom zoetwaterprojecten, willen we actief het kennisnetwerk verbreden naar de Zeeuwse schaal. In lijn met het Brabantse advies hebben provincie waterschap, ZLTO en andere gebiedspartners een gebiedsregisseur voor zoet water aangesteld die Zeeland-breed aan de slag gaat. Het spreekt voor zich dat deze regisseur actief zal zijn binnen het kennisnetwerk.”
Meer lezen?
- Een juridische analyse van de verantwoordelijkheidsverdeling is te vinden in het artikel, Van wie is het grondwater (Jacobse e.a. 2023) in Water Governance.
- Een analyse van het beleid van Nederlandse waterschappen met betrekking tot droogte en zoetwatervoorziening voor de landbouw in het advies op maat, Waterschappen en watervoorziening van de taskforce governance.
- Het advies van de adviescommissie droogte Brabant, Zonder water, geen later: Naar een omslag in het (grond)waterbeheer in Noord-Brabant (2022)
Dit project is een onderdeel van de Broedplaats Zoet Water Schouwen-Duiveland. Het is mogelijk gemaakt met steun van het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland Zuidwestelijke Delta (IBP-VP-ZWD) en subsidie van provincie Zeeland.
