Living lab Schouwen-Duiveland: bestuur en beleid uitdagen

14 januari 2025

Het living lab Schouwen-Duiveland viert haar vijfjarig bestaan. Gedurende deze vijf jaar zijn veel innovatieve projecten uitgevoerd om zoet water beter vast te houden in de ondergrond. Het living lab heeft echt ook een tweede doel, namelijk deze innovatieve projecten faciliteren door goede interbestuurlijke samenwerking. Daarmee is het living lab ook een governance experiment, waarbij bestuur en beleid worden uitgedaagd om mee te experimenteren en te innoveren. In dit artikel willen we terugblikken op dit tweede doel. Welke beweging is ingezet in bestuur en beleid?

De institutionele misfit verkleinen door goede samenwerking
In een living lab worden innovaties ontwikkeld, gerealiseerd en wordt hierover geleerd. Er is echter ook bekend dat succesvolle projecten op zichzelf niet genoeg zijn om tot opschaling te komen. Het vraagt namelijk ook nieuwe manieren van samenwerken en aanpassing van beleid- en regelgeving, zodat deze innovaties niet bij uitzondering maar standaard mogelijk worden gemaakt. Alleen zo kan een institutionele misfit voorkomen worden.

In het living lab is het gelukt meerdere institutionele barrières te doorbreken door goede samenwerking. Zo waren bijvoorbeeld bepaalde technieken voor drainage volgens de standaard-regelgeving van het waterschap niet mogelijk, maar konden meerdere projecten toch bij uitzondering een vergunning krijgen. Een ander voorbeeld is de financiering van de projecten. Doordat de partijen open waren over de mogelijkheden en onmogelijkheden, lukte het in meerdere projecten om tot haalbare afspraken te komen, zowel voor de overheden als voor de agrariërs. Het living lab was in staat om de institutionele misfit daadwerkelijk te verkleinen en zo meerdere innovatieve projecten te realiseren. Dit lukte door de goede samenwerking in het netwerk van zowel overheden, als (agrarisch) ondernemers, als kennisinstellingen.

context governance

Institutionele opschaling als de volgende stap
De interbestuurlijke samenwerking heeft echter nog een tweede component. Door experts – die in de zomer van 2024 reflecteerden op het living lab– werd dit aangeduid met het onderscheid tussen scaling out en scaling up. Van scaling out is sprake wanneer een innovatie op andere plekken wordt toegepast. Bijvoorbeeld wanneer dubbele drainage ook op andere plekken op Schouwen-Duiveland of in Zeeland of in Nederland wordt aangelegd. De Engelse term scaling up betekent dat beleid, wet- en regelgeving, en financiering aangepast worden aan de innovaties. Hierdoor ontstaat een institutionele omgeving waarin de innovaties geen uitzondering maar een nieuw normaal zijn.

Living lab Schouwen-Duiveland: bestuur en beleid uitdagen
De vraag is in hoeverre ook institutionele opschaling plaatsvond rond het living lab Schouwen-Duiveland. Dit is de afgelopen jaren een uitdaging gebleken. Het is makkelijker om een uitzondering op de regels te maken dan om de regels aan te passen. Het is makkelijker tijdelijke dan structurele financiering te regelen en het is makkelijker de vaste rolverdeling vast te houden dan vanuit nieuwe rollen een verantwoordelijkheid te pakken. De samenwerking rondom innovatieve projecten is enorm verbeterd, maar dit heeft zich nog maar beperkt vertaald in aanpassing van beleid en regels.

Daarom wordt voor een volgende fase een ‘institutioneel lab’ voorbereid. Oftewel een experimenteerruimte voor bestuur en beleid. De gedachte achter dit lab is om met gemeente, provincie en waterschap te verkennen hoe de institutionele barrières meer structureel opgelost kunnen worden. Zo kan het living lab vanuit de inhoudelijke projecten het bestuur en beleid uitdagen om zich met de innovaties mee te vernieuwen.

Dit project is een onderdeel van de Broedplaats Zoet Water Schouwen-Duiveland. Het is mogelijk gemaakt met steun van het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland Zuidwestelijke Delta (IBP-VP-ZWD) en subsidie van provincie Zeeland.